Γεώργιος Παυλίδης (Παυλίογλου), Φώκιες

Questionnaire Testimonies Greek

Ο Γεώργιος Νικολάου Παυλίδης γύρω στο 1938-39.

Ο Γεώργιος Νικολάου Παυλίδης (Παυλίογλου) καταγόταν από τις Φώκιες της Μικράς Ασίας. Την ακόλουθη μαρτυρία μας την έστειλε η εγγονή του Μιράντα Παυλίδου μέσα από το διαδικτυακό ερωτηματολόγιο μας.

1. Από ποια περιοχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας προέρχονται οι πρόγονοί σας;:
Ο παππούς μου Γεώργιος Παυλίογλου γεννήθηκε το 1899 και μεγάλωσε στις Φώκιες Μ. Ασίας, βόρεια της Σμύρνης. Λέγεται πως η αρχική καταγωγή της οικογένειας ήταν από την Μάνη.

2. Πώς άλλαξε η ζωή τους όταν ήρθαν στην εξουσία οι Νεότουρκοι και/ή οι Κεμαλίστες;:
Οι Φώκιες ήταν από τα πιο πλούσια μέρη της Μ. Ασίας. Δεν υπήρχε φτωχός άνθρωπος εκεί. Η ζωή ήταν υπέροχη, μοιρασμένη στη θάλασσα και στη στεριά, στις αλυκές και τα σμυριδορυχεία, στην Παλαιά και τη Νέα Φώκια. Ζούσαν για πολλά χρόνια αρμονικά, με τους λίγους Τούρκους, δημοσίους υπαλλήλους που κατοικούσαν εκεί. Ξαφνικά και χωρίς καμία προειδοποίηση, άτακτοι Τσέτες, στις 12 Ιουνίου 1914, οκτώ χρόνια πριν την επίσημη ανάληψη της εξουσίας από τον Κεμάλ, εισέβαλαν στα δυο χωριά και άρχισαν να λεηλατούν και να καταστρέφουν ότι έβρισκαν μπροστά τους. Βίασαν και σκότωσαν γυναίκες, κατακρεούργησαν άνδρες και παιδιά, λήστευσαν τον πλούτο τους, έβαλαν φωτιά στα σπίτια τους. Οι Φώκιες των Ελλήνων μέσα σε ένα ημερονύκτιο καταστράφηκαν ολοσχερώς. Στα τσιγκέλια των κρεοπωλίων οι Τσέτες κρέμασαν κομμάτια από ανθρώπινα μέλη Ελλήνων.

3. Απελάθηκαν/Εκτοπίστηκαν κατά τη γενοκτονία; Αν ναι, πότε και, πού; Παρακαλείστε να περιγράψετε την εμπειρία τους.:
Ο κόσμος δεν ήξερε τι να κάνει. Ήταν απροετοίμαστος.Τους πιάσανε στον ύπνο. Οι δικοί μου δεν ξέρω τι έκαναν στην αρχή, αλλά κάποια στιγμή βρέθηκαν στην προκυμαία. Ο παππούς μου ο Γιώργος με τη μάνα του και τις δυο αδελφές του βρέθηκαν πάνω σε ένα καράβι. Τους μάζεψε «ξυπόλητους» το "Καρασούλη" και τους μετέφερε στην Θεσσαλονίκη. Μέσα στο πλοίο ήταν ο ένας πάνω στον άλλον. Έμειναν μέρες χωρίς φαγητό, με ελάχιστο νερό. Έγιναν και γέννες εκεί μέσα. Όλος ο κόσμος ήταν σε οικτά χάλια. Δεν μπορούσε να πιστέψει αυτό που έγινε. Πως χάθηκαν περιουσίες και κόποι αιώνων μέσα σε λίγες ώρες.

Όταν έφτασαν στη Θεσσαλονίκη ο παππούς ήταν 14 ετών. Η αδελφή του Αναστασία ήταν λίγο μεγαλύτερη ενώ η Σεβαστή λίγο μικρότερη. Εκεί, τους έβαλαν, στην αρχή, στους κήπους του Μπεχ Τσινάρ. Πιο πίσω ήταν ο παλιός Σιδηροδρομικός Σταθμός. Έμειναν μέσα σε παλιά, εγκαταλελειμμένα βαγόνια του τραίνου. Σιγά σιγά άρχισαν να τακτοποιούνται. Νοίκιασαν σπίτι και κατάφεραν να επιβιώσουν εξυπηρετώντας την στρατιά της Ανατολής, η οποία είχε στρατοπεδεύσει εκεί, κατά την διάρκεια του Α' Παγκοσμίου πολέμου.

Η οικογένεια Γ. Παυλίδη. Η σύζυγος του είναι η Μαρίτσα Νικολαΐδου από το Αϊδίνι. Την γνώρισε κατά την Μικρασιατική εκστρατεία και την ερωτεύτηκε. Η Μαρίτσα μεγάλωσε ορφανή, με την γιαγιά της που ήταν μαία. Την βρήκε στην Ελλάδα μετά την ολοκλήρωση της ανταλλαγής, στην Ροτόντα της Θεσσαλονίκης και την παντρεύτηκε αμέσως. Έκαναν πέντε παιδιά. Σε σειρά γέννησης είναι 1. Παναγιώτα 2. Νικόλαος (πίσω σειρά) 3. Στέργιος 4. Φίλιππος 5. Κωνσταντίνος (μωρά στην αγκαλιά). Η φωτογραφία τραβήχτηκε γύρω στο 1938-39.

4. Είχαν κρατηθεί σε στρατόπεδο συγκέντρωσης ή στρατόπεδο εργασίας; Αν ναι, πού ήταν; Παρακαλείστε επίσης να περιγράψετε τις συνθήκες.:
Η καταστροφή της Φώκιας ήταν από τις πρώτες στην Μ. Ασία, το 1914. Δεν άκουσα τίποτα για στρατόπεδα εργασίας. Μόνο για άτακτη φυγή των Ελλήνων.

5. Έχασαν οικογένεια και φίλους; Αν ναι, πώς κατάφεραν να ανταπεξέλθουν/αντιμετώπισαν τις συνθήκες;:
Έχασαν τον πατέρα του παππού μου, Νικόλαο και τον αδελφό του πατέρα του, τον Παναγιώτη μαζί με την μάνα τους. Τους σκότωσαν με όπλο την ώρα που έμπαιναν στην θάλασσα για να σωθούν. Άκουσα και για μια κατάκοιτη γιαγιά, η οποία κάηκε ζωντανή μέσα στο σπίτι.

Κατάφεραν να επιβιώσουν χάρη στην εξυπνάδα και την αξιοσύνη τους. Η μητέρα του παππού μου, η Μαρία, δεν ήταν μοδίστρα αλλά αγόρασε μια ραπτομηχανή και έκανε σεντόνια για τις ανάγκες του Εγγλέζικου στρατού. Ο ίδιος, ο παππούς, έκανε θελήματα σε αξιωματικούς. ‘Ετσι έμαθε και λίγα Αγγλικά. ‘Οταν ενηλικιώθηκε κατατάχθηκε στον ελληνικό στρατό και αποβιβάστηκε στη Σμύρνη. Πολέμησε στην Μικρασιατική Εκστρατεία.. Εκεί γνώρισε τον καλύτερο του φίλο, τον Κωνσταντίνο Αδαμόπουλο αλλά και την γυναίκα που ερωτεύτηκε και παντρεύτηκε, την Μαρίτσα, από το Αϊδίν. Μετά την καταστροφή επέστρεψε στη Θεσσαλονίκη και έπιασε δουλειά στην γαλλική εταιρεία που ανέλαβε την ανταλλαγή των πληθυσμών. Έπαιρνε με ένα φορτηγό Τούρκους από την Δ. Μακεδονία, τους πήγαινε στο λιμάνι του Βόλου και από εκεί έπαιρνε Έλληνες και τους τοποθετούσε στα χωριά. Την Μαρίτσα την έψαχνε παντού, σε όλους τους προσφυγικούς καταυλισμούς. Τρία χρόνια έκανε για να την βρει.Τελικά την βρήκε μαζί με τη γιαγιά της μέσα στη Ροτόντα της Θεσσαλονίκης.

Οι οικογένειες Γ. Παυλίδου - Κ. Αδαμόπουλου σε πικ-νικ. Με τον Αδαμόπουλο (πρώτη σειρά δεξιά) υπηρετούσαν μαζί κατά την Μικρασιατική εκστρατεία. Συνδέθηκαν με βαθιά φιλία. Αργότερα ο Αδαμόπουλος παντρεύτηκε την αδελφή του Γιώργου, Σεβαστή και έτσι έγινε συνέταιρος σε όλες τις επιχειρήσεις του Παυλίδη. Γέννησαν και μεγάλωσαν πέντε παιδιά ο καθένας. Ο Παυλίδης έφυγε νωρίς. Ο Αδαμόπουλος μαζί με τα ανήλικα παιδιά του Παυλίδη, μεταπολεμικά, δεν κατάφεραν να κρατήσουν την εταιρεία λιγνίτων Πτολεμαΐδας. Η φωτογραφία τραβήχτηκε γύρω στο 1936-37.

6. Γνωρίζετε αν κάποιος στην Τουρκία, συμπεριλαμβανομένων των Τούρκων, προσπαθησε να τους βοηθήσει κατά τη γενοκτονία;:
Άκουγαν κάτι μισόλογα από τις τουρκάλες γειτόνισσες, του τύπου, «Άδικα το χτίζετε το σχολείο, δικό μας θα γενεί», αλλά δεν έδιναν σημασία.Και στα καφενεία υπήρξαν μισόλογα αλλά κανένας δεν τα έπαιρνε στα σοβαρά. Την περίοδο εκείνη, δέχτηκαν πολλές επισκέψεις από επιτροπές δημοσίων υπαλλήλων για την καταγραφή των περιουσιακών στοιχείων τους, αυτό ίσως έπρεπε να τους πονηρέψει. Πρόσφατα έμαθα για τον γάλλο αρχαιολόγο, τον Felix Sartiaux, ο οποίος έβαλε γαλλική σημαία σε τρία σπίτια και έσωσε όσους περισσότερους έλληνες μπορούσε. Είναι ο μόνος ξένος, που κατέγραψε τα γεγονότα με την φωτογραφική του μηχανή και γνώριζε τα πράγματα από πρώτο χέρι. Δεν γνωρίζω αν οι δικοί μου ήταν μέσα σε αυτούς, που έσωσε ο Sartiaux.

7. Τί επίπτωση είχε η εμπειρία της γενοκτονίας στη ψυχική τους υγεία και πώς κατάφεραν να ανταπεξέλθουν; Πώς επηρέασε το υπόλοιπο της ζωής τους;:
Κατ’ αρχήν άλλαξαν το όνομα τους. Από Παυλίογλου έγινε Παυλίδης, για να μην ακούγεται τουρκικό. Η αδελφή του παππού μου, η Σεβαστή, μικρή τότε, είχε πάθει μεγάλη φοβία με τη φωτιά. Έζησε και την μεγάλη πυρκαγιά της Θεσσαλονίκης. Και εκεί ξανακάηκε το σπίτι τους, το 1917. Ένα δοκάρι έπεσε πάνω στο κεφάλι της και της άφησε ένα μεγάλο σημάδι για όλη της τη ζωή. Όποτε έβλεπε φωτιά πάθαινε ισχυρές κρίσεις πανικού.

Ο παππούς μου, ψημένος από πολύ μικρός στη δουλειά, ήταν γεμάτος ενέργεια και καινοτομία. Ανακάλυψε και εκμεταλλεύτηκε τους λιγνίτες Πτολεμαΐδας. Δημιούργησε εταιρεία με την επωνυμία «Λιγνιτωρυχεία Πτολεμαΐδος Παυλίδου - Αδαμοπούλου», (μαζί με τον γαμπρό του τον Αδαμόπουλο, με τον οποίο υπηρετούσαν μαζί στην Μ. Ασία και τον πάντρεψε με την αδελφή του την Σεβαστή), στην οποία το 1925 δόθηκε άδεια μεταλλευτικών ερευνών και στις 24/07/1930 (Εφημερίδα Κυβερνήσεως, ΦΕΚ 240 τεύχος Α), η οριστική παραχώρηση «ενός μεταλλείου λιγνίτου εκτάσεως επτά χιλιάδων τετρακοσίων σαράντα ενός (7441) στρεμμάτων και πεντακοσίων εξήκοντα (560) τ.μ. στην θέση Δουρουτλάρ», σημερινό Προάστειο. Άρχισε έτσι η πρώτη συστηματική εκμετάλλευση του πρώτου λιγνιτωρυχείου στην Πτολεμαΐδα αλλά και σε ολόκληρη την Δυτ. Μακεδονία, που είχε σαν αποτέλεσμα τον εξηλεκτρισμό ολόκληρης της Ελλάδας.

Ήταν ατρόμητος και ένοιωθε παντοδύναμος. Τα λιγνιτωρυχεία «Παυλίδη-Αδαμοπούλου» κατά την διάρκεια της κατοχής,συνέχισαν την δραστηριότητά τους, καλύπτοντας τις ανάγκες της περιοχής. Οι ιδιοκτήτες πήραν ξεκάθαρη θέση κατά του εχθρού, υποκινούμενοι από αγνά, πατριωτικά αισθήματα. Στις 24-12-1940 επιτάχθηκε από τον ελληνικό στρατό και συγκεκριμένα από τον Διοικητή της Αεροπορίας Διώξεως Αντισμήναρχο Ε. Κελαϊδή, το Κατερπίλαρ τρακτέρ της εταιρείας, για να χρησιμοποιηθεί στον εκχιονισμό των δρόμων και να διευκολύνει την μετακίνηση των στατιωτικών αυτοκινήτων. Το τρακτέρ είχε έρθει πριν από μερικούς μήνες, κατευθείαν από την Αμερική και θεωρείτο μοναδικό σε ολόκληρα τα Βαλκάνια. Βοήθησε τον ελληνικό στρατό στην μεταφορά ενός στρατιωτικού αεροδρομίου από την Κοζάνη στο Σέδες, ανοίγοντας δρόμο για τα στρατιωτικά οχήματα μέχρι τον σιδηροδρομικό σταθμό Αμυνταίου. Αργότερα επιτάχθηκε από τους Γερμανούς και βρέθηκε χαλασμένο μέσα στον Αλιάκμονα. Ο Παυλίδης οργάνωσε σχέδιο επιδιόρθωσης και απαγωγής του, μπροστά στα έκπληκτα μάτια των Γερμανών. Σήμερα βρίσκεται στον κήπο του μουσείου Πτολεμαΐδας. Με πρωτοβουλία του Παυλίδη, που εθελοντικά ανέλαβε την τροφοδοσία των αιχμαλώτων, σώθηκαν τα γυναικόπαιδα των μαρτυρικών χωριών, του Μεσοβούνου και των Πύργων. Τα γυναικόπαιδα είχαν μεταφερθεί από τους Γερμανούς και τους συνεργάτες τους σε στρατόπεδα συγκέντρωσης στην Πτολεμαϊδα, τόσο το 1941 όσο και το 1944. Έσωσε έτσι συνολικά, περίπου 2.500 ανθρώπινες ψυχές. Αυτό που τον χαρακτήριζε, περισσότερο από όλα, ήταν η ευαισθησία του μπροστά στον ανθρώπινο πόνο. Βοηθούσε τους πάντες, αφιλοκερδώς.

Το Caterpillar trakter του Παυλίδη ήρθε κατευθείαν από την Αμερική λίγο πριν τον πόλεμο του 40. Επιτάχθηκε από τον ελληνικό στρατό για την μεταφορά του στρατιωτικού αεροδρομίου από την Κοζάνη στο Σέδες. Επιτάχθηκε από τους Γερμανούς και βρέθηκε εντελώς τυχαία χαλασμένο μέσα στο ποτάμι,τον Αλιάκμωνα. Ο Παυλίδης ήξερε ποιό ήταν το πρόβλημα του, μπήκε στο ποτάμι, το επιδιόρθωσε και το απήγαγε, μπροστά στα έκπληκτα μάτια των Γερμανών. Επειδή τα εξαρτήματα του τρακτέρ εστάλησαν κατά την διάρκεια του πολέμου, χάθηκαν. Γι' το και το τρακτέρ δεν χρησιμοποιήθηκε στην εξόριξη του λιγνίτη αλλά σε άλλες εργασίες όπως το να μεταφέρει το θεριζοαλωνιστικό συγκρότημα της εταιρείας. Σήμερα βρίσκεται στο μουσείο Πτολεμαΐδας. Η φωτογραφία τραβήχτηκε στην Εορδαία, Ν. Κοζάνης, Δ. Μακεδονία, γύρω το 1938.

8. Επηρέασε η άρνηση της γενοκτονίας από τον δράστη την ικανότητά τους να μπορέσουν να συνεχίσουν; :
Ο παππούς πέθανε πολύ νωρίς σε ηλικία 47 ετών, το έτος 1947. Τα πέντε παιδιά του, εκτός από τον πατέρα μου τον Νίκο, δεν μιλούσαν ποτέ για το τραύμα που κουβαλούσαν, ίσως γιατί μετά τον πόλεμο, όντας ορφανά, απέκτησαν άλλο ένα, εξίσου μεγάλο, την απώλεια των λιγνιτών Πτολεμαΐδας.
Εμείς, η τρίτη γενιά, ψάχνοντας και αναζητώντας τον εαυτό μας, βρισκόμαστε αντιμέτωποι με το τραύμα αυτό και προσπαθούμε να το ξεπεράσουμε, μιλώντας γι αυτό. Βγάζοντας την ιστορία μας και κάνοντας την δημόσια. Έχω την εντύπωση ό,τι μας επηρέασε όλους τόσο σε πνευματικό όσο και ψυχικό επίπεδο, κάνοντας μας, ίσως, πιο ανεκτικούς στον πόνο και στην καταπίεση...

Στο κέντρο ο Γεώργιος Παυλίδης, με παντελόνι του γκολφ, ανάμεσα σε έλληνες στρατιώτες του Αλβανικού μετώπου. Τους τάιζε, τους έντυνε και τους άφηνε ανανεωμένους να συνεχίσουν το ταξίδι για τον προορισμό τους. Ήταν μέλος της Εθνικής Αντίστασης και έδωσε πολλά στον αγώνα για την ανεξαρτησία. Η φωτογραφία τραβήχτηκε στην Πτολεμαΐδα γύρω το 1941.

9. Πώς αισθάνθηκαν για την Τουρκία μετά την γενοκτονία;:
Ήταν πάντα γι αυτούς ΠΑΤΡΙΔΑ, χαμένη μεν αλλά η μοναδική τους πατρίδα. Ο παππούς πήγε να πολεμήσει, για να την ελευθερώσει. Ακόμα και όταν χάθηκαν όλα, και απέκτησε πλούτο στην Ελλάδα,πίστευε, πως αν επέστρεφαν εκεί, τα πράγματα γι αυτούς θα ήταν πολύ καλύτερα. Ο παππούς μου έδωσε στα τρια από τα πέντε του παιδιά, τα ονόματα των εκκλησιών της Παλιάς Φώκιας.